در دوره‌ی خلبانی و دیسپچری دروسی وجود دارند که به صورت تخصصی به بحث در مورد سیستم‌ها و بخش‌های مختلفی از هواپیما و نحوه‌ی عملکرد آن‌ها می‌پردازند. در این میان یکسری از دروس نیز به با نام انکس به توضیح قوانین هوانوردی در هر یک از بخش‌ها و دستورالعمل‌های لازم برای تطابق با قوانین هوایی می‌پردازند. قبل از اینکه به توضیح هر یک از درس ها و سرفصل های آن بپردازیم، در ابتدا به نحوه چگونگی ایجاد این قوانین و تاریخچه پیدایش آن ها خواهیم پرداخت.
تاریخچه پیدایش قوانین هوانوردی (پیمان شیکاگو)
معاهده ی هوانوردی غیرنظامی بین‌المللی که از آن با نام کنوانسیون شیکاگو نیز یاد می‌شود یکی از مهم‌ترین معاهده‌های هوانوردی و حقوق هوایی است. از تاریخ ۱ نوامبر تا ۷ دسامبر سال ۱۹۴۴ کنفرانسی برگزار شد که به دعوت ایالات متحده امریکا از سراسر جهان بیش از پنجاه کشور برای ایجاد چارچوب قوانین بین المللی هوانوردی گرد هم جمع شده بودند. پس از بررسی موارد مختلف و هماهنگی‌ها انجام شده در نهایت در تاریخ ۷ دسامبر سال ۱۹۴۴ این معاهده به امضای اعضای دعوت شده درآمد تا زمینه ساز ایجاد قوانین و دستورالعمل‌های هوایی و حقوق هوانوردی در آینده باشد.
پس از امضای این معاهده، کنوانسیون ۱۹۱۹ پاریس و همچنین معاهده هواپیمایی بازرگانی ۱۹۲۸ هاوانا از نظر حقوقی بی‌اثر شدند. کشور عزیزمان ایران نیز جز یکی از کشورهایی بود که در ایجاد سازمان بین المللی هوانوردی نقش داشت و جزء نخستین کشورهایی بود که این پیمان را پذیرفت. قانون مجوز الحاق ایران به این کنوانسیون در تاریخ ۳۰ تیر ماه سال ۱۳۲۸ توسط مجلس به تصویب رسید.
این کنوانسیون در ۹۶ ماده و ۲۲ فصل و همچنین یک شیوه نامه امضا در تاریخ ۷ دسامبر سال ۱۹۴۴ در شیکاگو به زبان انگلیسی نوشته شد. سپس رونوشت‌های برابر آن به زبان‌های روسی، فرانسوی و اسپانیایی، هر سه به امضای کشورهای متعهد رسیدند و مدارک و مستندات آن توسط ایالات متحده بایگانی شد تا رونوشت گواهی آن در اختیار کشورهایی که قصد اضافه شدن به جمع کشورهای متعهد به پیمان شیکاگو را دارند قرار بگیرد.
پس از این پیمان و شکل‌گیری سازمان بین المللی هوانوردی یا همان ICAO ضمائمی تدوین شد که در هر یک به صورت کامل درباره بخش مربوطه قوانین و شیوه‌نامه‌ها توضیح داده شده است. این ضمائم که با نام Annex از آن‌ها یاد می‌شود تا به امروز ۱۹ عدد هستند که در طول زمان به تعداد آن‌ها افزوده شده و از این پس نیز با توجه به پیشرفت صنعت هوانوردی و تولید یا تغییر برخی از تعاریف ممکن است بر تعداد آن‌ها افزوده شود.
هر یک از انکس‌ها یک عدد دارد که بیانگر شماره‌ی آن ضمیمه است و عنوانی برای هریک انتخاب شده که نشان دهنده مطالبی باشد که در آن انکس مورد بحث قرار گرفته است. عنوان ها به گونه ای انتخاب شده اند که بسیار کوتاه باشند و به خوبی بتوانند کلیات محتوای هر انکس را بیان کنند. در بخش بعد به صورت مجزا هر یک از این قوانین هوانوردی و سرفصل‌های آن را بررسی خواهیم کرد.
قوانین هوانوردی Personnel Licensing :Annex 1
اولین ضمیمه از ضمائم یاد شده، انکس ۱ است که با عنوان Personnel Licensing به توضیح در مورد شرایط و الزامات گواهینامه‌های پرسنل هوانوردی می‌پردازد. این انکس به بحث پیرامون قوانین کلی و شرایط دریافت گواهینامه‌های مختلف خلبانی و همچنین گواهینامه‌های فنی هواپیما و نیز دیگر گواهینامه‌های مرتبط با صنعت هوانوردی می‌پردازد. الزامات معاینات پزشکی برای گواهینامه‌های مختلف هوانوردی نیز در این انکس توضیح داده شده و قوانین مربوط به آن‌ها بیان شده‌اند.
در ابتدای هر یک از انکس‌ها بخشی با عنوان تعاریف وجود دارد که تمامی اصطلاحات به کار رفته در آن انکس بخصوص را به صورت کامل توضیح می‌دهد. این تعاریف گاهی شامل ساده‌ترین کلماتی است که در نگاه اول شاید معنی آن‌ها کاملا واضح باشند. اما از آنجاییکه این ضمائم بار حقوقی دارند و کلمه به کلمه آن از نظر حقوقی ایجاد مسئولیت می‌کنند. این تعاریف نگارش شده است تا از تفسیر به رای شدن قوانین جلوگیری کنند و تمامی کسانی که آن را مطالعه می‌کنند برداشت یکسانی از کلمات آن داشته باشند.
قوانین هوانوردی Rules of the Air :Annex 2
یکی از مهم‌ترین انکس‌هایی که دانشجویان اغلب در ابتدای دوره آموزش خلبانی خود فرا می‌گیرند، انکس ۲ است. این انکس که با عنوان قوانین هوایی شناخته می‌شود دارای سرفصل‌هایی است که دانستن آن‌ها برای هر هوانوردی الزامی است و مطالب آن تنها مورد استفاده خلبانان نبوده و بسیار از کسانی که در این صنعت مشغول به فعالیت هستند سرفصل های این انکس را آموزش می بینند.
در ابتدای این انکس نیز مانند دیگر ضمائم به توضیح کلمات و اصطالاحات به کار رفته در آن پرداخته شده است. در بخش‌های بعدی انکس ۲ به ترتیب قابلیت اجرای قوانین در سطوح مختلف و سپس قوانین عمومی بررسی می‌شوند. در بخش قوانین عمومی به مواردی مانند قوانین حفاظت از افراد و دارایی آن‌ها، قوانین مربوط کنترل ترافیک هوایی جهت جلوگیری از برخورد وسایل پرنده، برنامه پروازی، سیگنال‌ها، زمان، سرویس کنترل ترافیک هوایی، مداخلات غیر قانونی، رهگیری و قوانین مربوط به VMC و فاصله از ابر و محدودیت های پروازی این شرایط (VMC) پرداخته می‌شود. در فصل سوم این انکس قوانین مربوط به پرواز های VFR وجود دارند و در فصل چهارم به قوانین مرتبط با پروازهای IFR اشاره شده است. مانند دیگر انکس‌ها در بخش انتهایی نیز پیوست‌های مربوطه قرار دارند.
Annex 3: Meteorological Service for International Air Navigation
قوانین هوانوردی ذکر شده در این انکس به علت ارتباط بسیار نزدیکی که با درس هواشناسی دارد به صورت معمول بلافاصله بعد از درس هواشناسی یا همراه آن تدریس می‌گردد. مطالب این انکس همانطور که عنوان این انکس (سرویس های هواشناسی برای ناوبری بین المللی) به آن اشاره دارد، به قوانین مختلف در بخش هواشناسی و گزارش‌های مربوط به آن می‌پردازد.
سرفصل‌های این انکس مباحثی مانند مقررات عمومی، پیش‌بینی‌ها و اداره‌های هواشناسی، مقررات مربوط به مشاهدات و گزارش‌های هواشناسی و غیره مورد مطالعه و بررسی قرار می‌دهد. گزارش‌ها و اطلاعات هوانوردی به صورت کدها و با علائم خاصی بیان می‌شوند که بر طبق استانداردها و مقررات تعیین شده‌اند. هوانوردانی که در این صنعت در حال خدمت‌رسانی هستند باید با تمامی این اختصارها و علائم در چارت‌ها و گزارش‌های هواشناسی آشنا شوند تا بتوانند از گزارش‌ها، اطلاعات مورد نیاز خود را کسب نمایند.
قوانین هوانوردی Aeronautical Charts :Annex 4
چارت‌های هوایی همیشه جز مهم‌ترین منابعی بودند که خلبانان در پروازهای خود از آن استفاده می‌کردند. چارت‌های هوایی با توجه به حساسیت‌های بالایی که دارند باید بر طبق استانداردهای خاصی تهیه و چاپ شوند بر همین اساس انکس چهار با هدف بحث و بررسی قوانین حول طراحی هر یک از چارت‌های هوایی تنظیم شده است.
سرفصل‌های این انکس به مباحثی مانند مشخصات و چارچوب کلی چارت، چارت موانع فرودگاه، چارت مسیر هوایی، چارت‌های منطقه‌ای، چارت استاندارد خروجی، چارت استاندارد تقرب و چارت‌های هوانوردی دیگر، برای تهیه و تنظیم هر یک از این چارت‌ها، باید استانداردها و الزاماتی رعایت شود که به تفصیل در این انکس توضیح داده شده است. مواردی از قبل عنواین، نمادها، واحدهای اندازه‌گیری، مقیاس، اطلاعات جغرافیایی، رنگ‌ها و غیره همگی باید در بحث طراحی چارت هوایی در نظر گرفته شده و چارت‌ها بر طبق استانداردها و مقررات تعیین شده، تهیه و تنظیم گردند.
